MUZIKA-I HÜMAYUN’NUN KURULUŞU

 

Köklü bir askeri müzik tarihi olan Türk devletlerinin askeri müzik takımı zaman ilerledikçe gelişme ve yeniliklere uğramıştır. İlk Türk askeri müzik takımı tuğ takımı MÖ. 209 Hun devletinde kurulmuş ve daha sonrasında isimleri şu şekilde değişmiştir: Tuğ takımı, Tablhane, Nevbet hane, Mehterhane ve Muzıka-ı hümyaun olarak değişmiştir. Günümüzde ise Bando takımı olarak askere moral vermek ve askeri törenlerde görevlerde iştirak etmektedirler.

Sultan II. Mahmut’un modernleşme harekatıyla beraber yeni çeri ocakları kapatılmış (Vaka-ı Hayriye) ve yerine Asakir-i Mansure-i Muhammediye ordusu kurulmuştur. Yeni modern orduya uyum sağlayamayan mehterhane takımı yerine ise Muzıka-ı hümayun 1826 yılında Sultan II. Mahmut’un emriyle kurulmuştur.

 

Muzıka-ı Hümayun ’un öncelikle Üsküdar tarafında açılamasına karar verilmiş, daha sonra bu karar değiştirilerek İstanbul Maçka tarafında yer alan bugünkü İstanbul Teknik Üniversitesi’nde açılmıştır. Bu kurumun denetimi ile uğraşmak üzere sarayın Enderun ağalarından Nokta Mehmet Efendi’nin yönetiminde Halil ve Osman Efendilerle, Edip Ağa ve Hasan Hoca’dan oluşan bir subay heyeti atanmıştır. III Selim’in padişahlığı sırasında Osmanlıya getirilmiş olan Fransız subaylarının yetiştirmesiyle borazan ve trampet çalmayı öğrenen Vaybelim Ahmet Ağa ve Trampetçi Ahmet Usta da bandoya ayrılan Enderun Ağalarına hocalık yapmışlardır. Donizetti’nin gelişi, sistemli bir Batı müziği eğitiminin kurumsallaşmasını mümkün kılan en kayda değer olay olarak nitelendirilebilir. 1828’den itibaren yoğun bir çalışma dönemine girmiş, çağdaş anlamda bandolar tesis eden, müzik modernleşmesinin önemli bir kişisi olmuştur. Donizetti, İstanbul’a geldikten hemen sonra çalışmalara başlamış ve ilk olarak öğrencilerin kullanmış oldukları ‚Hamparsum‛ notasını öğrenmiş, bu notaların porte üzerindeki karşılıklarını bulmuş, ardından da porte üzerinde Batılı tarzda yazılıp öğretilen notaların öğretimini yapmış, altı ay içinde de bando takımını, padişahın huzurunda ilk konserini verebilecek duruma getirmiştir. Muzıka-ı Hümayun’da ilk önce bando ve daha sonra orkestrayı kuran Donizetti Paşa, bir süre sonra fasıl heyeti ve müezzinan bölüklerini de bu kuruluşa ekleyerek teşkilatta bir de Türk Müziği bölümünü oluşturmuştur. Aynı zamanda Muzıka-ı Hümayun ‘un enstrümanlarını Batı standartlarına ulaştırma çalışmalarını yapmış, 1828 yılında ise II. Mahmut adına ‚Mahmudiye Marşını‛ besteleyerek padişahın övgülerini almıştır. Giuseppe Donizetti bütün bunların yanı sıra saray mensuplarına yönelik müzik eğitimi ile bando ve orkestraların yönetimi görevlerini de aynı zamanda yürütmüştür. (Güdek ve Kılıç, 2016, s 91)

 

Donizetti Paşanın vefatının ardından Muzıka-ı hümayunun başına Callisto Guatelli getirildi İtalyan besteci Sultan Abdulaziz’e ithafen iki marş besteledi (Osmaniye marşı ve şefkat marşı) Guatelli Paşa bu dönem Muzıka-ı hümayunda görev yaptığı sıralar orkestra ve bandonun gelişimlerini sağladı.

II. Abdülhamid padişah olunca (1876) Necib Paşa Muzıka-yi Hümâyun’daki vazifesine döndü. Bu sırada Guatelli artık yaşlandığından bandoyu çok defa İzmir ve Plevne marşlarının bestekârı Mehmed Ali Bey, orkestrayı da İspanyol asıllı d’Arenda Paşa yönetmekteydi; 1890 yılında kurulan koro ise Zâti Bey’in (Arca) idaresinde devam ediyordu. 1883’te Necib Paşa’nın vefatı üzerine Muzıka-yi Hümâyun’un başına d’Arenda Paşa getirildi. D’Arenda meslekten bandocu olmadığı halde nota repertuvarını yeniden düzenleyerek genişletti, bandoda İtalyan sistemi yerine Fransız sistemini uygulamaya başladı ve yeni bazı çalgılarla topluluğu zenginleştirdi. II. Meşrutiyet’in ilânının ardından devlet görevlerinde yabancı uyruklu kişilerin vazifelerine son verilince d’Arenda ülkesine dönmek zorunda kaldı (1909) ve Muzıka-yi Hümâyun’un başına Saffet Bey (Atabinen) getirildi. Uzun yıllar Muzıka-yi Hümayun’da bandoyu yöneten Saffet Bey bandoya Batı tarzı bir düzenleme getirerek ilk senfoni orkestrasını kurdu. 1916’da Muzıka-yi Hümâyun’un yönetimine Zâti Bey, yardımcılığına ise Osman Zeki Bey (Üngör) tayin edildi. Osman Zeki Bey zamanında Cumhuriyet döneminde Muzıka-yi Hümâyun riyâseticumhura devredilerek Riyâseticumhur Mûsiki Heyeti adını aldı (1924). Dokuz yıl sonra bando Riyâseticumhur Armoni Muzıkası (bugün Cumhurbaşkanlığı Armoni Mızıkası), orkestra Riyâseticumhur Filarmoni Orkestrası (bugün Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası), fasıl heyeti de Riyâseticumhur Fasıl Heyeti adını aldı (Özcan, 2020)

KAYNAKÇA

Özcan. N, 2020 Muzıka-ı Hümayun https://islamansiklopedisi.org.tr/muzika-yi-humayun

Güdek. B ve Kılıç. A, 2016, Muzıka-I Hümayun’da Günümüze Klasik Batı Müziğinin Türkiye’deki Tarihsel Gelişimi, Odak dergisi, 47, 89-102.